Bartın’dahi sabık sene 14 Ilk Teşrin günü 42 eroin işçinin hayatını kaybettiği beyaz zehir faciasıyla ilişik hazırlanan iddianamede 4 yöneticiye bin 62’şer sene mapushane cezası murat edildi.
Türkiye Taşkömürü Kurumu Amasra Gösteriş Müdürlüğü’ne ilişkin eroin ocağında güzeşte yıl 14 Teşrinievvel haset saat 18.16 sıralarında meydana mevrut patlamada 42 işçi hayatını kaybetti 10 iştirakçi dahi yaralandı. Patlamanın peşi sıra başlatılan adli soruşturmada 8 şüphelisi tutuklu 23 dalavereli üzerine Cumhuriyet Altını Savcılığınca savca hazırlandı. 1. Okkalı Ukubet Mahkemesince akseptans edilen iddianamede tutuklu şüpheliler Çalım Müdürü Cihat Özdemir, İşletme Müdürü Selçuk Ekmekci, İş Güvenliği ve Eğitim Bilimi Başmühendisi Yanardağ Soylu ve Başmühendis Mehmet Tural hakkında beher iştirakçi adına 42’şer kat “muhtemel kastla cani”, 4 defa “beklenen kastla cerh” suçundan üzerine bütün bin 62’şer yıla kadar mapushane cezası arzu edildi.
Diğer 4’ü mevkuf 19 şüphelinin üzerine bile “şuurlu taksirle şırakkadak fazla kişinin ölümüne ve yaralanmasına hastalık olma” suçundan 22 sene 6’şar ayak tabanı büyüklüğünde hapis cezası talebinde bulunuldu. Türkiye Ilmî ve Teknolojik Araştırma Kurumu Başkanlığı Bursa Sınav ve Analiz Laboratuvarı Müdürlüğü yoluyla hazırlanan raporun saha aldığı iddianamede beyaz zehir işçilerinin kullandığı kıyafetlerin ısı ve aleve alın dulda, yalaz çıkma, alevlenmiş berbat ve alevlenmiş yanma kriterlerine uygun olmadığına özen çekildi.
Yine oksijenli ferdi kurtarma aracı maskelerin yegâne vardiyalı kullanıma bakarak raf ömürlerinin akla yatkın olduğu fakat iki vardiyalı kullanılması durumunda son kullanma tarihini doldurduğuna saha sunulan raporda, şöyle denildi:
“OFK maşa numunelerinin Almanya menşeili Drager ayraç Oxy 3000 model oldukları, internette kâin ustalık doküman ve kullanma kılavuzunda cihazların SUNU 13794 standardına akıllıca oldukları ve aktiflik süresinin 35 litre/an soluk hacminde 30 an; 10 litre/dakika sakin kan hacminde ise 90 an olduğunun belirtildiği, yetiştirici firmanın, kurtarıcıların nakil ömrünü tek vardiyalı işletimde günde 8 saat, haftada 5 dönme kullanımda 10 sene; iki vardiyalı işletimde günde 8 saat haftada 5 dolaşma kullanımda ise 5 yıl olarak belirtildiği, gönderilen 5 skor numunenin yapılan kontrollerinde omuz kemeri ve opsiyonel olduğu belirtilen abrasyon koruması hariç değme bileşenin meydan aldığının görüldüğü, cihazların üstünde istihsal tarihi namına Kasım 2015 tarihinin düz alması zımnında cihazların bir tane vardiyalı kullanımda raf ömürlerinin makul olduğu ancak iki vardiyalı kullanılmaları halinde raf ömrünü doldurdukları, yapılan incelemelerde numunelerin aut vikaye kutusunda her haca kaçağının olmadığı ve cihazların kullanılabilir durumda oldukları, numunelerin ağırlıklarının makul olduğu, aut görünümlerine ilgili strüktürel kontekst incelendiğinde içerilerindeki bileşenleri kontra yönde etkileyecek bire bir darbe görüntüsüne rastlanılmadığı, içerideki bileşenlerin, cihazın beceri dokümanında tarif edilen bileşenlerle bir olduğu, nakıs bileşen bulunmadığı ve cihazların bu halleriyle kullanıma hazır oldukları, içerik analizleri değerlendirildiğinde mergup kimyasalların müvellidülhumuza üretimi için makul nitelikte olduğu, 494 numaralı numunenin başlatıcısının çalıştırılmasıyla ortaya çıkan gaz karışımı üzerinde gerçekleştirilen kromatografik ve spektroskopik analizler sonucunda bu gaz karışımının akıllıca ve solunabilir nitelikte olduğu, analiz sonuçları dikkate alındığında herhangi bir seçilen numunenin tıpkısı OFK cihazında olması müstelzim özelliklerde olduğu, üretici firma eliyle yayınlanan dokümanda sunulan bilgilere bakarak, rutubet göstergesine göre OFK kutusunun sızdırmazlığı sağladığı yönünde kanaat bildirildiği anlaşılmıştır.”
Vantilatörler ve vantüpler türap patlamasından kaynaklı erimiş
İddianamede “Beyaz Zehir ocağında çalışkan kullanılabilir tam sayıda vantilatör var mı?” şeklindeki soruya ocakta yeterli havalandırma olmadığı, vantilatörlerin özelliğini yitirmiş olduğunu, işçilerin izne çıkartıldığında bu vantilatörlerin değiştirileceğini, ara sıra şahitler arkadaşlarını yönetmek üzere maden ocağına indiklerinde fan ve vantüplerin türap patlamasından kaynaklı eridiğini tabir ettiği dahi yer aldı. İddianamede tanıklara ilave yerine ifham etmek istedikleri sorulduğunda; fut arkasına beton enjeksiyon yapıldığı, ayak altlarına taş tozu serpildiğini ve kömür tozunun patlamasının bu şekilde engellendiğini, fakat bazen işçilere göre 2-3 ay kimilerine bakarak kısaca 1 yıldır bunun yapıldığını görmedikleri, -350 kotta çalışan arkadaşlarının, o bölgenin ekstra hamam olduğunu söylediklerini, kimi zaman birlikte orada bulunan hava sensörlerine albeni bağlı olmak vasıtasıyla değerlerin düşük gösterildiği konusunda duyumları olduğunu, sensörle arın arasında uzaklık olduğunu ve bu nedenle düşük ayar verdiğini, arındaki doğal gaz oranı yükselince sensöre ulaşmasının biraz devir aldığını, bunun üzere üstelik el dedektörleri kullanılması gerektiği, gaz oranını izlem merkezinin göremediği üzere patlamanın gerçekleştiğini ifade ettiler.
Patlama anına kadar 85 kat ihtar seviyesini geçmiş
Öte yandan Merkezi Gaz İzleme Defteri’nde patlamadan ayrımsız periyot önce -300/350 nefeslik çıkışı bölümünün lamise arızası verdiği, selen alınamadığı ibarelerine özen çekildi. Arızanın giderildiğine dayalı her açıklamanın olmadığı defterde patlama anına kadar bataklık gazı gazı değerlerinin yüzdelik 1 ikaz seviyesini mecmu 85 nöbet geçtiği belirtilerek şöyle denildi:
“Merkezi Doğal Gaz İzleme Defteri” isimli defterde 14/10/2022 tarihli P1 B.1014 ibareleri ile başlayan sayfasında; “-300 2. rekup ve -350 1. rekup pervaneleri vardiya zarfında stop olup gine öğün verildi. antrparantez -300 2. rekup cenup tavan yaradılış ayak girişinde cümbüş kesintisi olup yol verildi. Buut familya elektriğe bildirildi. AKIL-21 numaralı fan şuan stop durumda. P3 vardiyasında defa verileceği güvenlik tarafından bildirildi.” şeklinde açıklamaların bulunduğu ancak patlamanın gerçekleşmesi sebebi ile P3 vardiyasında bu eksiklilerin giderildiğine dair seçkin bilginin deftere pusat edilmediği, gine tıpkısı defterde 13/10/2022 tarihinde P1 (00: 00 – 08: 00) vardiyası görevlilerince ‘CH4-20 -300/350 Nefeslik çıkışı anten arızası verdi, haber alınamıyor’ şeklinde açıklamaların bulunduğu ve ilerleyici vardiyalarda bu arızanın giderildiğine dayalı değme açıklamanın bulunmadığı, 14 Teşrinievvel 2022 haset bataklık gazı gazı değerlerinin patlama anına büyüklüğünde yüzde 1 uyarma seviyesini toplamda 85 nöbet geçtiği, %1,5 alarm seviyesini 5 posta geçtiği, karbonmonoksit değerlerinin 25ppm ihtar seviyesini 47 misil geçtiği, 50ppm alarm seviyesini 13 kez geçtiği, Havalandırma vantilatörü değerlerinin 13.10.2022 günü saat 23: 43 ile 14 Teşrinievvel 2022 haset saat: 18: 49 ant aralığının tamamında; 53 kere uyarma (1mm/s-2mm/s) seviyesinde değerleri gösterdiği, 355 kez Alarm (0mm/s-1mm/s) seviyesinde değerleri gösterdiği göz önünde bulundurulduğunda gerekli tedbirlerin alınmadığı, Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin Ekleme-3 Düz Altı Beyaz Zehir İşlerinin Yapıldığı İşyerlerinde Uygulanacak Minimum Ahkâm antetli 10. Kısmında Grizulu Maden Ocakları ile ilgilendiren ‘bataklık gazı gaz seviyesi daima namına izlenir.’ ‘çalışmalar bataklık gazı gazı çıkışı dikkate alınarak yürütülür, metan gazından kaynaklanacak riskleri mümkün olduğunca ortadan kaldıracak tedbirler alınır’, ‘bütün grizulu ocaklar rastgele biri biricik başına ocağın havalandırılmasını sağlayacak güçte birinin değme nedenle durması halinde diğeri derhal çalışacak durumda iki havalandırma grubu bulunur.’ hükümlerine karşın patlamanın gerçekleştiği kısımda kâin fanın çalışmadığı, tıpkı dolaşma öncesinden itibaren daima ihtar ve alarm kayıtları olmasına rağmen mukteza tedbir ve tamir işleminin yapılmadan patlatma yapıldığı ortaya çıkmıştır.”
Teftiş raporundaki eksiklikler giderilmemiş, 2 milyon lira ödenek harcanmamış
İddianamede, Iş ve Sosyal Asayiş Bakanlığı Kösemenlik ve Teftiş Başkanlığı müfettişlerinin yürüttüğü denetlemede mevzuata aykırılıklar ve eksiklerden halen giderilmediği; ocak havalandırılması, ekipmanın acil hallerde ve gerekseme halinde kullanılabilmesi amacıyla çekicilik yönü menfi çevrilebilecek özellikte değildir ve yer altında makbul bazı ekipmanların ATEX belgeli olmadığının şeş çizilerek tutuklu gurur müdürü Cihat Özdemir’in, bu tutanağa bahis konusu eksikliklerin ALFER isimli firma yoluyla yapılarak giderileceği şeklinde beyan ettiğine meydan verildi. Ana nefeslik aspiratörü modernizasyonu için ayrılan 2 milyon lira ödeneğin da harcanmadığı, muktezi modernizasyonun yapılmadığı amacıyla hava yetkililerinin ihmalde bulunduğu iddianamede düzlük aldı.
İddianamede ayrıca personelin tam eğitim almadan 30 dakika olması gereken patlatma süresinin daha bir iki olduğu bile düzlük aldı. Mevkuf alım müdürü Alet Özdemir facianın meydana geldiği aktarılma müsaade yahut tatil nedeniyle gaz takip merkezinde bir tane gönül olduğunu söyledi. İddianamede doğal gaz izleme merkezinde seçkin kol iki görevlinin olması gerektiğine dikkat çekildi.
Kasıntı Müdür Muavini Salih Atmaca ehliyetli bilgelik ve tecrübesi bulunmayanların iştirakçi güvenliği ve idari yönden koskocaman mevkilerde görev yaptığını; umum yetkilerinin elinden alındığını 2020 yılından bu yana yeraltındaki hiçbir işyerine girmediğini sözlerine ekledi.
“Patlama riskine rağmen işçilerin kararına bırakılmış”
Geriye dönük doğal gaz sensörü verileri incelendiği bu verilerde 6 misil uyarma, 5 kat alarm seviyesinde değerler görülmesine karşın kırıcı bölgede patlatma işleminin adeta alışılagelen tıpkı taş pili işlemi kabil işçilerin kararına bırakıldığına vadi sunulan iddianamede şöyle denildi:
“14/10/2022 tarihinde saat 18.09’dahi gerçekleşen ve ölümlere sebebiyet veren patlamaya ilgili doğal gaz sensörleri kayıtları incelendiğinde; 6 el uyarı (yüzde 1 bataklık gazı yüksekliği) 5 yol alarm (yüzdelik 1,5 bataklık gazı yüksekliği) değerlerinin görüldüğü, ayrıca el dedektörlerinin geriye dönük metan gazı ve karbonmonoksit değerlerine bakıldığında eroin içerisinde süregelen aheste doğal gaz birikiminin/yükselmelerinin olduğu, çokça riskli hisse senedi kategorisinde bulunan ve gelişim güvenliğinin en üst seviyede tutulmasını gerektiren maden sektöründe değme makule bataklık gazı yükselmesinin takibe, değerlendirmeye ve analize bağımlı tutulması gerekirken bayağı aynı olay gibi karşılandığı, daraç gaz strateji personel sayısı ve müdahalesinin olduğu, mühendislerin ve ustabaşlarının beyaz zehir içerisinde olmadıkları ve bu uyarıları değerlendirmeye almadıkları, keza her patlama sonrası zar arkası bilinmeyen bataklık gazı sıkışması (degajman) olabileceğinin madenciler tarafından bilindiği, yalnız yüzde 1 (ikaz) yüzde 1,5 (alarm) ile sınırlarına bakılarak heyecan patlatılması ve bu işlerin mühendislik bilgisi ve kararı dışında yapılması, her olayın maden kültürü ve tekniği süresince değerlendirilmesi ve analiz edilmesi gerekirken alışılagelen tıpkı taş melez işlemi yahut yapım işlemi kadar işçilerin karar ve ihtiyaçlarına bırakıldığı, Geriye çevrik pattadak karbonmonoksit ve bataklık gazı değerlerindeki yükselme değerleri incelendiğinde, çeperleri/artıkları özleştirme amacıyla oldukça patlatmaların (patara) yapıldığı, bahse konu bu 1-2 korkunç lokumu ile yapılan çeperleri arıtma patlatmalarının hırslı patlatma güvenliği açısından riziko içerdiği, bu işlemin kararının beceri verilere bakarak değil barutçu ve işçilerin değerlendirmesine bırakıldığı ve rutin tıpkı muamele haline dönüştürüldüğü, Beyaz Zehir içerisinde kömür çıkarırken hırslı kullanımının ağır sıklet olduğu, arın bölgesinden korkunç kullanılarak 1-2 metre derinliğinde kömürün patlatma ile damarından sökülerek alındığı, kömürün, içeriğinde metan gazı barındırdığı, bataklık gazı gazının oksijen ve ateşleyici ile tetiklendiğinde grizu patlamalarına sefer açtığı, muayene ile bataklık gazı birikimine balya gelmeden veya metan püskürmesine misil açmadan patlatma tahsis etmek ve açınmak üzere kömür içerisine taharri işlemi uygulandığı ve ölçümlerinin yapıldığı, ne kadar mesafede ayrımsız sondaj yapılması mevzuatta mukannen iken güvenli mesafenin hiçe sayılarak dinamit patlatması gerçekleştirildiği, her adımı ölçülere dair mevzuat düzenlemelerine rağmen bu konuda tedbirsizlik zinciri ve koordinasyonsuzluk olduğu anlaşılmıştır.”
İddianamede kural ihlallerinin yaygınlaşması, denetimsizliğin işletmede disiplinsizliğe hastalık olduğu ve “Bilimsel anlayıştan ırak usta şakirt tecrübesiyle yönetildiği” değerlendirilmesine dikkat çekildi. – BARTIN
